Entrevista a Sonia Villapol (Parte III)

13.     Cos datos actuais de contaxios en Galicia, é viable unha volta segura as aulas en setembro?

Cos datos actuais e globais de Galicia, sen entrar en analizar a transmisión por comarcas, a consellería de educación debería de seguir protocolos máis estritos de protección cos establecidos. 

Hoxe en día en Galicia estanse a rexistrar 43,7 casos por cada 100.000 habitantes nos contaxios semanais, a semana pasada eran 31, polo tanto estamos a observar un incremento exponencial segundo o último balance do Ministerio de Sanidade. Con estes datos, Galicia atoparíase no nivel de risco amarelo, o que ben a indicar que segundo os parámetros dos expertos en saúde pública a asistencia ás aulas debería de ser metade virtual ou presencial, sempre que se cumprira o 50% da capacidade dos centros, máscaras obrigatorias, distancia mínima, sistemas de ventilación e filtrado regulados, turnos de mañá ou tarde, ou días alternativos, desinfección das aulas e hixiene de mans, e máis que nada, os cativos e mestres/as vulnerables á COVID-19 deberían de protexerse, quedando na casa e manterse a instrución virtual. Os colexios deben implementar medidas para un distanciamento razoable, dividindo o día en quendas de mañá e tarde para reducir o número de nenos/as nunha aula, por exemplo e impedindo que pais e profesores se reúnan nas entradas e saídas da escola, e todas as medias de seguridade posibles.

Pero estamos a falar de valores globais de Galicia que obviamente cambian por rexións. Se analizamos os datos que aporta o informe da Dirección Xeral de Saúde Pública da situación epidemiolóxica da comarca de A Coruña, estamos a falar de máis de 100 casos por cada 100.000 habitantes, cun incremento dos casos e das taxas de infección, polo tanto estaríamos no nivel de risco vermello, e as escolas nesta comarca non se poderían abrir. De non cumprirse, existe un risco considerablemente alto que os brotes non detectados nas escolas por non facer os test aos nenos/as infectados/as asintomáticos/as, poden provocar que se expandan á comunidade, e supoñen un risco considerable. De non tomarse estas medidas, os casos de infeccións nos colexios poden ocorrer, e van ter que empezar a pechar ó pouco de abrir, creando máis focos na transmisión. Isto está a acontecer aquí nos EUA, en Francia, Alemaña, ou Israel, e noutros países. 

14.     Como valoras que existan unhas medidas sanitarias a seguir (distancia interpersoal de 1,5 metros, non facer reunións de máis de 10 persoas, evitar contactos con persoas coas que non se conviva, o peche do ocio nocturno, a prohibición de fumar se non é a 2 metros de distancia, etc...) e que todo isto non se aplique nos centros educativos? Somos os únicos que non temos un aforo determinado, é incrible!

Non ten ningunha xustificación científica, penso máis ben que se relacionan con problemas loxísticos ou financeiros por parte das institucións. Dende logo, está demostrado que os focos de alto risco son os locais pechados, e tamén sabemos que os/as nenos/as teñen unha carga viral alta a pesares de ser asintomáticos, e por enriba sabemos tamén que están na cadea de transmisión, polo tanto, contaxian. Con todas estas cartas da barralla enriba da mesa, podemos concluír, que as escolas son áreas de alto risco. En lugares onde existe unha propagación comunitaria continua, as escolas convertéronse en sitios de grandes brotes. Pode que as autoridades sanitarias non están aplicar os mesmos protocolos nos colexios, por un asunto de financiación por parte dos organismos estatais ou da consellería. Penso que se trata de algo máis que do descoñecemento dos riscos na transmisión do coronavirus, polo tanto, pouco poido aportar aquí que non coñezan xa. En rexións con transmisión alta, estas políticas están poñendo en xogo a saúde dos nenos, dos mestres/as e das familias. Por outra banda, os 2 metros de distanciamento entre os estudantes non son dabondo e non terían ningún sentido cando estamos a falar da transmisión por aerosoles.  Por exemplo, se un mestre está infectado do coronavirus e non se fixo o test e non o sabe, e fala (ou ás veces alza a voz) diante dunha aula de 25 cativos/as durante unha hora, está soltando pequenas partículas do virus que os estudantes poden respirar e o risco de infección é moi alto porque o os aerosoles encherían a aula e quedarían en suspensión durante horas, tal e como explica a Profesora  Kimberly Prather da Universidade de San Diego, experta en transmisión por aerosoles. Para evitar a alta exposición nestas circunstancias, unha boa ventilación sería das mellores solucións para reducir o risco de infección, sobre isto escribín un artigo na Voz de Galicia, pero non é unha alternativa ó resto das medidas de protección.

15.     Outra das propostas da Consellería é a de crear grupos de convivencia na etapa de educación infantil, é dicir, dividir ao alumnado dunha aula en pequenos grupos de 4 ou 5 nenos/as e que dentro de cada grupo compartan material manipulable, xoguetes, etc. Consideras que esta é unha opción segura? Cabe destacar, que seguen sendo un grupo de 25 nenos/as pero só se dividen para compartir o material e estarán convivindo todos eles sen máscara.

O tema da transmisión a través de obxectos supón un risco cando estamos a falar de cativos en idade escolar, que tocan todo e rapidamente rascan os ollos ou levan as mans a boca ou á nariz, e practicamente imposible evitar isto, e máis cando son máis pequenos. Paréceme boa idea cando estamos a falar de grupos pequenos e illados, pero isto non limita a distancia entre eles, o uso das máscaras, e a hixiene e desinfección da aula. Pero se conviven na aula co grupo de 25, os riscos da transmisión non se ven diminuídos.

16.     Tendo en conta que numerosos estudos científicos sinalan que as partículas do virus permanecen no aire incluso ata unha distancia de 5 metros da persoa infectada. Como se pode xestionar unha clase de entre 25 e 30 nenos/as a menos de 1 metro de separación e sen máscara durante tantas horas seguidas? 

Para entender como protexerse é fundamental ter unha descrición das vías de contaxio que non sempre se ten, por iso a xente na maioría das veces, non sabe como se contaxiou. A transmisión do coronavirus por aerosoles é unha realidade. No noso grupo de COV-irt temos ó Profesor Don Milton da Universidade de Maryland, un experto en transmisión de virus respiratorios. Foi o Dr. Milton, xunto con 200 científicos máis en firmar unha carta dirixida á OMSrequirindo que se tomaran medidas en canto á posibilidade da transmisión do virus polo aire. Este foi un tema de debate nas nosas reunións de COV-irt, e día a día aparecen máis datos de transmisión que o verifican. Sen dúbida, o contaxio a través das superficies cando tocamos zonas contaminadas, e despois levamos as más á boca, ollos ou nariz. ¿pero como vamos evitar isto nos/as nenos/as? É practicamente imposible se non se desinfectan as superficies constantemente, polo tanto a desinfección das aulas debería de prioritaria. Cando os nenos berran, cantan, ou falan, poden liberar pequenas gotiñas de saliva ou liquido respiratorio que poden ter capacidade infectiva. Estas gotas caen ó xan se son moi grandes, pero as máis pequenas poden quedar en suspensión durante minutos ou horas no aire, o suficiente para ser inhalados por outra persoa. É o que se chama transmisión a través de aerosoles. 

Outro asinante da carta, o Profesor da Universidade de Colorado, José Luis Jiménez, é máis táxante e afirma que o 75% dos contaxios do coranovirus estanse producindo por aerosoles. Se introducimos isto no contexto na aula, é bastante evidente. Para evitar este contaxio, hai que facer actividades fóra da aula, incluso as clases cando o tempo o permita. Hai que reducir o máximo posible o tempo en aulas con mala ventilación, isto aumenta a probabilidade de contaxio. O peor é manter sistemas de incubación do virus, que son espazos pechados, con mala ventilación onde os nenos cantan e berran, sen mascarilla e durante horas. Isto demostrouse tamén en grupos corais, onde a xente cantaba en recintos pechados, coma foron brotes rexistrados en Canadá, Corea do Sur, Austria, ou Holanda, unha posibilidade que pode acontecer nos colexios. O estudo polo que me preguntas foi realizado nun hospital por un grupo de investigadores da universidade de Florida. Analizaron a transmisión do coronavirus na habitación dun hospital e encontraron que o virus infeccioso podería expandirse polo aire ata 5 metros dun paciente infeccioso a través de pequenas gotas suspendidas no aire por horas, os chamados aerosoles. A posibilidade da transmisión do virus suspendido por uns minutos no aire en recintos pechados, é unha realidade, e podería ser unha das razóns polas que a transmisión e os contaxios están a aumentar a esta velocidade. As máscaras deberían de ser obrigatorias nas escolas, e en todas as idades. No caso de non poderse ventilar, nin purificar o aire, hai que reducir a ocupación en espazos interiores e manter distancia física entre 2 a 5 metros. Os espazos interiores que non poden impoñer medidas deste tipo e que non ordenen o uso das máscaras, probablemente non deberían de estar abertos. 

17.     Que podemos facer para limitar a transmisión por aerosoles da COVID-19 nas aulas? 

Primeiro temos ser coñecedores dos riscos da súa transmisibilidade, para poder evitalos. O coronavirus non ten a mesma transmisibilidade polo aire que ten o xarampón, pero aínda así existen riscos. Os contaxios por aerosoles ocorren cando se respira o mesmo aire que alguén infectado. Cando estamos a falar de ventilación, é que chegue o aire a través das ventás, non que se use un ventilador que quizais empeoraría a situación ó mesturar as partículas do virus. Tamén se está a falar do uso dos purificadores do aire que usan filtros HEPA do tamaño axeitado ó espazo da aula e que filtran varias veces por hora, por exemplo nunha aula de 25 metros cúbicos precisase un filtro HEPA e fai falla usalo dúas veces cada hora, menos veces perdería efectividade. Para asegurarnos que o aire está purificado e a ventilación é axeitada, deberíase de medir o CO₂ nas aulas cuns aparatiños que indican se o ambiente está moi cargado e precisa ventilación. Foron usados para controlar brotes de tuberculose. Niveis de máis de 3.000 ppm favoreceron o brote, e cunha redución a 600 ppm conseguiron unha redución na transmisión no 97%.

O Profesor Jiménez desenrolou un estimador para cuantificar os riscos de infección nas aulas, dependendo do tamaño e do número de alumnos, que se atopa de libre aceso aquí: https://docs.google.com/spreadsheets/d/16K1OQkLD4BjgBdO8ePj6ytf-RpPMlJ6aXFg3PrIQBbQ/edit#gid=519189277

Sen dúbida, cando pensamos nunha aula de 25 cativos, falando, berrando, ou movéndose, é dicir o que normalmente pasa nas aulas, e aínda por enriba sen mascarilla, durante horas nunha aula con mala ventilación, sen gardar a distancia de seguridade, estamos a falar dun alto risco de transmisión no caso de existir un caso positivo para o coronavirus na aula. 

18.     E para rematar, gustaríanos facer dúas preguntas algo máis persoais. Dende o teu punto de vista como neurocientífica e especialista nun grupo de traballo sobre o virus: como actuarías se tiveses que mandar aos teus fillos/as a un centro escolar galego? E se foras docente, sentirías o mesmo rexeitamento que sentimos a comunidade educativa ao protocolo covid que está cheo deinseguridades para todos/as? Terías medo de ir a traballar a un centro escolar galego? 

Cando existen condicións de risco sen medidas de protección axeitadas, dende logo que hai que as probabilidades aumentan, polo tanto hai que terlle respecto ás posibilidades de contaxio, especialmente cando a incidencia comunitaria é alta. Anque os docentes non sexan vulnerables, a meirande parte da xente non se quere contaxiar, non hai total garantías da efectividade dos tratamentos de hoxe en día, e sabemos moi pouco das consecuencias da COVID-19 a longo prazo. Polo tanto, se a transmisión comunitaria é alta na zona dun distrito escolar, non se pode traballar con seguridade porque as medidas actuais que se tomarán seguindo o protocolo da COVID-19 da consellería, non son efectivas e non garantiran unha protección axeitada de estudantes e mestres/as. Creo que hai que avaliar os riscos da transmisión comunitaria, e non só a de hoxe en día, senón no que se prognostica que acontecerá nas vindeiras semanas. No caso das comarcas onde a transmisión sexa baixa, as escolas deberían que ter as mínimas garantías de prevención. Se isto non acontece, eu exixiría unha educación virtual sen dúbida, pero tamén as institucións deberían de outorgar esa decisión ós pais. 

Teño dúas filas e queren volver á escola. Por múltiples motivos teñen que ir á escola, e é importante para a súa saúde mental estar coas súas amigas. No caso que se infecten, preocúpame a súa capacidade para transmitir o virus, aínda que non teñan síntomas, e tamén as secuelas que poidan ter a longo prazo anque os síntomas foran leves, de isto tamén se sabe moi pouco polo momento. A nosa rexión ten un nivel 2 de transmisión comunitaria, polo tanto amarelo, e elas recibirán no primeiro trimestre no ano escolar as clases virtuais. 

Moitísimas gracias pola túa atención, Sonia.

Gracias a vós.

Carta á Ministra de Educación.

Dende a plataforma de Iniciativas ao profesorado #OPOñomeaestaOPO enviámoslle a seguinte carta á ministra de educación Isabel Celaá, explicándolle a situación na que se atopa a nosa comunidade educativa atendendo ás circunstancias e protocolo Covid-19 que foi publicado na Comunidade Autónoma de Galicia. Como sabedes, mañá vai ter lugar a reunión entre o goberno e os presidentes autonómicos e non podíamos estar pasivos ante este acontecemento.

Sra. Ministra Isabel Celaá,
Le escribimos desde la plataforma OPOñomeaestaOPO, formada por un amplio colectivo de docentes y opositores al cuerpo de la Comunidad Autónoma de Galicia.
El motivo de esta carta no es otro que hacerle saber cuál es el plan propuesto desde nuestra Consellería de Educación a la difícil problemática que debemos hacer frente el próximo mes de septiembre. Para ello, permítanos ponerla en situación.
Desde el momento en el que el gobierno del que usted forma parte anunció el fondo económico de 2.000 millones para asegurar una vuelta a las aulas segura y sin riesgos, hemos podido leer una gran cantidad de titulares de nuestros responsables políticos. Como usted ya estará informada, el presidente Alberto Núñez Feijoo pidió públicamente destinar la cuantía que correspondería a Galicia para “otros fines” y, posteriormente, la Sra. Carmen Pomar, Conselleira de Educación, rechazó la idea de fragmentar grupos, de buscar otros espacios o de contratar más personal, tanto docente como no docente, amparándose en la insuficiencia de presupuesto.
El 22 de julio fue publicado un protocolo de adaptación al contexto educativo para el curso 2020- 2021. Déjenos decirle que en Galicia ha sido diseñado de manera unilateral por la Xunta, sin contar con la opinión de las organizaciones sindicales, ni con la colaboración de los centros educativos a través de sus equipos directivos. Previamente, el borrador de este documento recibió, unas semanas antes, fuertes críticas y rechazo absoluto de parte de organizaciones sindicales, docentes y familias.
Si usted tiene acceso a este protocolo, podrá comprobar que no sólo no se adoptan medidas suficientes, sino que desde la Consellería se prevé una vuelta a coste cero. Por otro lado, en ese documento, no se garantizan las recomendaciones sanitarias vigentes. Le explicamos esta última sentencia. Usted ha concedido una entrevista para El Economista en donde se recoge en palabras suyas acerca de la apertura de los centros: “habrá una rigurosa observancia de las recomendaciones higiénico-sanitarias, algunas de las cuales son preceptos legales, como la distancia interpersonal de 1,5 metros”. Sin embargo, el protocolo de Galicia señala explícitamente que en las aulas se mantendrá una separación entre los centros de las sillas de 1,0 metro de distancia y no entre personas. Es decir, el alumnado estará en la práctica a unos 50-60 cm. Por tanto, nada más lejos de las obligaciones que impone el Real Decreto-ley 21/2020, de 9 de junio, de medidas urgentes de prevención, contención y coordinación para hacer frente a la crisis sanitaria ocasionada por el COVID-19. Este es únicamente un ejemplo de la falta de garantías y observancia de la ley que ofrece el protocolo propuesto por la Xunta.
Coincidimos, al igual que usted, en que es irrenunciable la idea de abrir los centros educativos en septiembre, pero también debe entender que las condiciones que se están planteando desde nuestra Comunidad autónoma son ineficaces, no ofrecen garantías y ponen en riesgo la salud de trabajadores y alumnos. Nosotros también tenemos familias, incluso niños/as en edad escolar, y nos preocupa enormemente como se va a gestionar la vuelta a las aulas sin una inversión real en seguridad, como la que aquí se está planteando.
Para finalizar, le pedimos coherencia y responsabilidad en la reunión que sabemos tendrá lugar entre el gobierno y los presidentes autonómicos este próximo día 27 de agosto, animándola a exigir un mayor compromiso y responsabilidad de la administración gallega.
Sin más dilación y quedando a su entera disposición, se despide La plataforma OPOñomeaestaOPO

Entrevista a Sonia Villapol(Parte II)

7.     Cre que supón un risco engadido para os docentes substitutos que andan a mudar de centro continuamente, cando non hai unhas medidas comúns para toda a comunidade educativa e non saben o que se van a atopar en cada un deles? Deberíaselle facer unha proba cada vez que estes cambien de centro, non? (algo que non sabemos con seguridade, pois só se fala de facer probas ao inicio do curso).

Sen dúbida algunha cantas máis probas para detectar o virus, mellor, porque freamos a transmisión. Só unha proba ó inicio do curso, non é suficiente. Outra vez, póidoche falar das medidas que se están tomando aquí nos centros educativos na maioría dos estados. En moitos colexios onde o risco é alto pero aínda así están dentro da normativa de abrir as escolas con extremas medidas de protección, os test de diagnóstico do SARS-CoV-2 realízanse dúas veces á semana ós docentes. E estou a falar de probas de test rápidos ou de rt-PCR parar detectar o virus, non probas serolóxicas, que teñen pouco sentido cando intentamos detectar os focos de transmisión.

8.     Que consecuencias pode ter a asistencia ao centro educativo por parte do alumnado e profesorado de risco? E do alumnado que conviva con familiares de risco?

Nos EUA os/as nenos/as, e mestres/as que teñan algunha patoloxía que presente unha susceptibilidade para desenrolar síntomas graves da COVID-19, é obrigatorio que reciban ou impartan docencia virtual. O mesmo debería de lexislarse en Galicia, se hai grupos ós que hai que protexer, deberíanse de tomar estas medidas sen dúbida. As familias que teñan persoas maiores na casa deberían de considerar que os/as nenos/as reciban clases virtuais para evitar o contacto cos maiores cando veñan da escola, aínda que non teñan síntomas. Todos estes axustes serán posibles dentro da flexibilidade das institucións e na liberdade das familias a tomar estas decisións. Por que non estamos a falar de docencia soamente, senón dun problema de saúde pública e hai que axustarse ás circunstancias.

9.     Cales serían, segundo o punto de vista científico, as medidas máis eficaces para unha volta as aulas seguras en canto ao número de alumnos/as por aula, uso de máscaras, ventilación e limpeza?

Nun artigo publicado a semana pasa en Nature, falábanse de varios pasos básicos na apertura das escolas con seguridade. As máscaras, o tamaño da aula, a ventilación e hixiene son importantes, pero a escasa propagación na comunidade é a clave. Polo iso, para abrir as escolas hai que ter controlados os brotes, si se abren as escolas antes de que a transmisión comunitaria alcance niveis baixos, os casos aumentarán. En Corea do Sur chegáronse a tomar medidas de protección nas escolas, incluso con taxas de transmisión comunitaria moi baixas que estaba en 1 caso por millón de persoas, por iso os contaxios na apertura das escolas foron moi baixos.

Nos EUA están a empregarse as directrices do Harvard Global Health Institute, co apoio de expertos en saúde pública que propoñen unha variedade de formas de abrir escolas sempre que a rexión conte con menos de 25 casos da COVID-19 por cada 100.000 persoas, ou menos do 10% de positivos durante dúas semanas. Establécense os seguintes niveis nos protocolos de apertura das escolas que dependen directamente da transmisión comunitaria:

Nivel 1 (📕Vermello): Transmisión comunitaria sen control: Todas as escolas deberían de estar pechadas. Os colexios non deberían de impartir clases presenciais e terían que ser completamente virtuais. Incidencia: máis de 25 casos diarios de infectados por 100.000 habitantes.

Nivel 2 (📙Laranxa): Significante transmisión comunitaria non controlada: poderán considerarse as clases presenciais e actividades para estudantes con prioridades, mentres non excedan do 25% da capacidade do edificio. Incidencia: de 10 a 25 casos diarios por 100.000 habitantes.

Nivel 3 (📒Amarelo): Transmisión comunitaria moderadamente controlada: poderase considerar impartir clases presenciais se os estudantes non pasan do 50% da capacidade do edificio. Incidencia: de 1 a 10 casos diarios por 100.000 habitantes.

As recomendacións a seguir no caso que unha comarca se atopa nos niveis 2 ou 3 en canto á transmisión número de infectados, serían as seguintes:

•       Os pais deciden se as clases para os seus fillos/as serán presenciais ou virtuais. Ten que existir a flexibilidade da opción de programas híbridos.

•       Uso de máscaras mandatorio para estudantes e docentes.

•       Hixiene de mans, desinfección das aulas diaria.

•       Distancia social, limitación de estudantes por aula.

•       Prioridade na realización de actividades no exterior.

•       Ventilación: sistema de filtrado, abrir ventás regularmente.

•       Alternar turnos de mañá e tarde, ou días alternados da semana. Limitar a xornada escolar.

•       Nenos/as vulnerables á COVID-19 recibirán clases virtuais.

•       Mestras/es vulnerables á COVID-19 estarán exentos.

Nivel 4 (📗verde): Transmisión comunitaria controlada mínima: Clases presenciais con capacidade regular. Incidencia: menos de 1 caso diario por 100.000 habitantes.

Polo tanto as medidas que se deberían de tomar teñen que seguir estas directrices. E dende logo, as escolas que están capacitadas para abrir teñen que facelo nestas condicións, de non ter financiación apropiada para cumprilas, deberían de estar pechadas. En canto ó uso de máscara dependendo do grupo de idade, non ten ningún criterio en relación á transmisión, senón en que os cativos máis novos non poden aguantar a máscara todo o día, a non ser que esteñan afeitos. Demostrouse que nenos de menos de 5 anos poden ter igual carga viral que os de 12.

Cando as cousas se realizan con vixilancia, en colaboración coa comunidade de saúde pública, as escolas poden abrir con seguridade e non ter unha transmisión secundaria significativa. O resultado dos esforzos para elaborar protocolos que reduzan a transmisión especialmente ten que ser unha realidade antes da apertura. Tamén a acción sanitaria pública oportuna, incluída a investigación de casos e o rastrexo de contactos, é crucial para minimizar os brotes nas escolas. Se a transmisión comunitaria non está controlada, as escolas abertas teñen alto risco na transmisión segundo expertos da sociedade de enfermidades infecciosas.

10.     Como ves que haxa profesorado itinerante nun curso escolar convivindo co covid19, se algúns deles teñen o seu horario repartido entre varios centros? Cres que é seguro? (O profesorado itinerante é aquel que pertence a un centro educativo base, pero que imparte a maiores docencia en varios centros da redonda para completar o seu horario. Normalmente son especialistas de Audición e Linguaxe, Pedagoxía Terapéutica, Inglés...)

Non existen datos de incremento das infeccións tomando estas medidas, pero pensando nos riscos da transmisión parece que non é un problema. O que se sabe é que canto menos tempo permanezan nun recinto pechado, os riscos de transmisión diminúen.

11.     Consideras que os docentes están capacitados para poder detectar os síntomas de coronavirus entre o alumnado como “impón” o protocolo Covid da Xunta? Engadindo a isto a falta de recursos, como por exemplo, os famosos termómetros frontais.

Obviamente non. Sabemos do papel tan importante da transmisión da xente infectada e que poden transmitir o virus pero que non presentan síntomas, representando o 40% ou máis dos casos positivos. A non ser que exista persoal sanitario nas escolas para determinar se os cativos con síntomas ou asintomáticos están infectados do coronavirus, é dicir, persoal sanitario para realizar periodicamente probas para o SARS-CoV-2 nos/as mestres/as e nos estudantes, con ou sen síntomas, vai ser difícil ter o control total da transmisión, e menos nin determinar se existen ou non brotes nas escolas. Sinceramente, respectando moito as medidas da temperatura que se están a realizar coma control, penso que non teñen sentido, por varias razóns. A temperatura dun cativo que sae do recreo ou de xogar fóra e entra na clase, vai ser distinta ca temperatura de cando chega ó colexio pola mañá. Ademais, se tempos en conta os estudos que mostraron que os cativos con carga viral máis alta que os adultos apenas presentaron síntomas da COVID-19 e que non tiveron nin febre, é dicir, son asintomáticos, pouca lóxica vexo ó uso dos termómetros coma único sistema de control. Parece que no que se debería de confiar máis é na honestidade dos pais que non manden os/as fillos/as enfermos/as ó colexio.

12.     Recentemente publicáronse diferentes artigos nos que aseguran que os nenos/as con Covid19 presentan unha carga viral superior aos adultos. Inflúe isto no número de contaxios? É dicir, cal é a diferenza entre o número de reprodución básico entre un adulto e un neno/a?

Sabemos xa fai meses que os cativos están na cadea de transmisión, pero non sabemos realmente canto contaxian máis ou menos cos adultos. Detectáronse contaxios masivos en campamentos de verán coma aconteceu no estado de Georgia, e brotes nos colexios. Non sabemos moito  da súa capacidade infectiva, pero o que si se sabe é que a carga viral dun neno/a é igual ou meirande ca dun adulto hospitalizado pola COVID-19. E isto é un pouco preocupante cando pensamos que non existen probas que nos aseguren que se tes unha carga viral tan alta, non teñas unha capacidade de transmisión alta. A pesares de isto, os nenos/as non son testados para SARS-CoV-2 porque non se lles detectan síntomas, ou son moi leves. O último estudo pediátrico publicado en The Journal of Pediatrics  de investigadores de Boston, mostraban datos onde os cativos podían ser unha fonte de contaxio importante nesta pandemia. Definitivamente parece existir un gradiente de idade dos síntomas asociados a infección polo SARS-CoV-2. Pero os síntomas non se relacionan ben con se son infecciosos. Os nenos poden ter un alto título de reprodución de virus no tracto respiratorio, non presentar síntomas, pero poden ser espalladores do virus.

Entrevista a Sonia Villapol (Parte I)

Querida Sonia:

Antes de nada, queremos agradecerche, dende o colectivo de Iniciativas do profesorado #Opóñomeaestaopo a amabilidade, o agarimo e sobre todo a empatía que amosas cara o colectivo docente de Galicia. Non queremos deixar de agradecer a túa vontade para responder as nosas inquedanzas, que non son poucas, pola volta á escola. Sentímonos moi afortunados/as por ter a ocasión de falar contigo e que nos des voz, dalgunha maneira, para sacar á luz a problemática que trae consigo o covid19 nas aulas. De todo corazón, grazas!

Sen máis, imos aló!:

1.     Ti eres neurocientífica de formación, e na actualidade traballas no centro médico de Texas en Houston, despois de levar máis de 10 anos nos EUA, nos últimos meses, como a túa investigación se desviou para centrarse na COVID-19?

Certo, no meu laboratorio estudamos os danos cerebrais e as enfermidades neurodexenerativas, e tamén como as bacterias poden afectar a procesos neurolóxicos, e seguimos a traballar nestes proxectos. Pero de súpeto a finais de febreiro deste ano, o mundo pegou unha reviravolta, e o coronavirus fixo a súa presenza nas nosas vidas, e nos laboratorios tamén. Cando empecei a estudar os mecanismos de acción deste virus, e souben que a súa vía de entrada nas células eran os receptores ACE2, os cales se expresan en case todos os órganos, decateime que esta enfermidade impactaría profundamente. Levo 10 anos estudando eses receptores e os procesos inflamatorios asociados, e empecei a ler todo o que saía sobre o tema. Tamén empezamos a traballar en novos proxectos relacionados co SARS-CoV-2, coma os cambios que causa na flora bacteriana nas distintas fases inflamatorias da COVID-19. Acabo de publicar un artigo na revista Translational Research onde explico a importancia da microbiota na COVID-19, para poder determinar o prognóstico e posibles tratamentos. Tamén publicamos un traballo en bioRxiven relación ás mutacións do virus a medida que se transmite, e seguimos a investigar outros aspectos relacionados. 

Todo este esforzo foi grazas a un equipo internacional de máis de 200 investigadores de varias disciplinas para estudar a COVID-19, chamado COV-irt.org.  Aquí analizamos os datos relacionados co SARS-CoV-2 en canto a vías de transmisión, mutacións, tratamentos, vacinas, e os efectos da enfermidade nos distintos sistemas. A idea é discutir distintas investigacións que van saíndo e compartir datos. Pero sobre de todo, coma galega, dende o principio da pandemia sentín a necesidade de transmitir á xente de Galicia a información e ós datos que estábamos a recoller e analizar en EUA, que por certos motivos chegaban a Galicia tarde ou con interpretacións erróneas, algúns dos meus artigos de divulgación podedes atopalos na miña páxina web de divulgación. 

Temos que pensar que ata que as vacinas non sexan unha realidade, estamos inmersos nunha pandemia e que hai que tomar precaucións. E agora estamos a finais de agosto,  e fronte o aumento dos casos en Galicia, temos o dilema da apertura das escolas e en que condicións, xa que existe unha urxencia en reducir a transmisión. Por outra banda, está claro que as/os nenas/os precisan ir á escola por múltiples razóns e non fai falla ningunha xustificación,  pero estamos inmersos nunha pandemia, e o que prima é a seguridade e a saúde dos/as nenos/as, mestres/as, e familias.

2.             Que nos podes contar en canto os síntomas e efectos da COVID-19 nos cativos e que papel xogan na transmisión do coronavirus.

A pesares de que a meirande parte dos/as nenos/as teñen síntomas leves ou mesmo non presentan síntomas, non todos os casos son así, e non se coñecen moi ben as razóns polas que algúns cativos presentan patoloxías graves da COVID-19 e outros son asintomáticos. O 9% das infeccións do coronavirus nos EUA foron detectadas en nenos/as, e aumentaron nun 40% nos últimos dous meses a medida que foron abrindo as escolas. Esta investigación engádese ás probas que demostran que os/as nenos/as son susceptibles á infección por SARS-CoV-2, e segundo os Centros para o Control e Prevención de Enfermidades dos EUA (CDC), os/as mozos/as teñen un papel importante na transmisión, o contrario do que indicaban os primeiros informes.  

Anque unha porcentaxe baixa dos cativos infectados sufriron síntomas graves, esta posibilidade e non se descarta, e non se sabe moi ben cales son as susceptibilidades asociadas. Algúns destes síntomas relaciónanse co síndrome inflamatorio multisistémico (MIS-C) que é unha variante da enfermidade Kawasaki, cun efecto cardíaco que tamén ataca outros órganos, con consecuencias inflamatorias e autoinmunes. Tamén se observaron síntomas moi parecidos ós dos adultos, como poden ser ollos vermellos, febre, inflamación dos nódulos linfáticos, arterias inflamadas, irritacións da pel, problemas respiratorios, dor aguda de barriga, problemas gastrointestinais, ou mesmo algúns presentaron un choque sanguíneo tóxico. 

En canto á transmisibilidade, ó principio da pandemia pensábase que como os/as nenos/as presentan síntomas máis leves, poderían ser menos infecciosos. Pero agora hai evidencias de que tamén poden difundir o virus ós adultos, especialmente aos que viven no mesmo fogar. Varios estudos demostran que unha vez infectados non son menos infecciosos cos adultos. 

3.             Cal é o risco real de ter 25-30 alumnos/as nunha aula, separados tan só a un metro de distancia entre os centros das cadeiras, sen máscara e que debido a climatoloxía galega non se poida estar a ventilar todo o tempo? Que risco trae consigo isto ao profesorado e alumnado que pertenza a grupos de risco?

Calquera escola aberta debería de asumir estes riscos, polo tanto os expertos en saúde pública recomendan o uso das mascarillas, ventilación apropiada, sistema de filtrado do aire, control da temperatura e humidade, hixiene de mans, grupos reducidos e desinfección das aulas. Dos 15 alumnos/as considerando o tamaño das estándar aulas que se recomendou inicialmente, ata os 25-30 agora sen cambios nos protocolos, podemos e avaliar riscos nestas condicións. Hai que ter en conta que levar máscara é útil coma parte dunha estratexia para reducir os riscos, pero levar máscara non é unha alternativa a distancia física, nin a lavar as mans ou a reducir a capacidade nas aulas. E por outra parte, temos que pensar no grado de transmisión comunitaria que exista na comarca. Se é moi baixa ou non se rexistraron contaxios nos últimos 14 días, poderemos falar de riscos reducidos. Pero tal e como están os datos de infeccións en Galicia a día de hoxe, esperase que para o mes de setembro, non se poidan ter baixo control, e xa non digamos que estes casos se incrementen coa apertura das escolas. 

Polo tanto,  baixo as circunstancias que describes, sen uns protocolos para prever os riscos, as probabilidades de contaxio son reais. Se non é posible baixar o número de 25 alumnos/as por falta de espazo hai dúas alternativas, a primeira facer clases virtuais e presenciais á metade, ou de non ser posible, deberíase de pechar o centro. Sen máscaras nin medidas de protección, un/ha neno/a infectado/a no colexio podería contaxiar a 80, tal e como mostran a multitude de estudos de transmisión realizados ata o momento.  Polo tanto, as consecuencias de que un estudante ou mestre/a vulnerable se infecte, ten altas probabilidades de padecer un grave prognóstico da COVID-19, xa que os tratamentos ata o momento a pesares de que melloraron, non son de todo efectivos. 

4.             Na práctica docente, nun día lectivo (5 horas), cada canto sería convinte ventilar a aula para garantir a seguridade sanitaria?

Os virus respiratorios poden transmitirse polo aire con maior ou menor eficacia. O coronavirus demostrouse que  e Organización Mundial da Saúde e os CDC admitiron que esta era unha realidade. Garantir unha boa ventilación con aire que ven do exterior, é dicir, abrindo unha ventá, pode axudar a reducir os aerosoles que poden conter o virus, pero por si só, aumentar a ventilación non é suficiente para protexer as/os nenas/os e mestres da COVID-19. Depende do número de cativos na aula, do tempo que permanezan nela, pero tamén do tamaño da aula, ou dos sistemas de filtración do aire. Se miramos os datos, a axencia para a protección do ambiente nos EUA recomenda que para proporcionar a taxa de ventilación de aire exterior mínima, fai falla ventilar durante un período dunha hora antes da ocupación prevista sempre que os espazos estean non ocupados por un período superior a 24 horas. 

5.             En Galicia, o protocolo fala de aulas burbulla, refírese a que dentro de cada centro educativo as aulas convivirán illadas unhas das outras e polo tanto os diferentes grupos-clase non interactuarán uns cos outros a pesar de estar no mesmo recinto. Cres que poden ser efectivas estas famosas aulas burbullas de 25 alumnos/as?

Si, a CDC tamén recomenda limitar a mestura entre grupos de estudantes-profesores, pero con grupos máis reducidos. Aínda así, creo que é un pouco complicado manter a 25 alumnos e mestre/a illados do resto do colexio. Nisto non se ten en conta os espazos compartidos, aseos, comedor, ou biblioteca. Temos que lembrar que existen outras vías de transmisión, coma por obxectos (fómites), ou mesmo os aerosoles producidos nos aseos. Loxisticamente parece complicado, pero isto non vai evitar que aparecer un/ha infectado/a nunha clase, a transmisión ós seus compañeiros vai ser unha posibilidade, e polo tanto todo o colexio estará en corentena tal e como se recomenda polos organismos de saúde pública, e é o que pasou noutros países coma Alemaña, Holanda, EUA, ou Francia. Sen dúbida, se as escolas abren sen medidas de protección axeitadas, é dicir, como eran antes da pandemia, entón imos ter problemas. 

6.             Son fiables os resultados das probas da PCR? Poderíasnos comentar sobre as distintas probas diagnósticas existentes e a súa fiabilidade?

As probas de rt-PCR son fiables para detectar a presenza do virus, teñen unha sensibilidade do 80% aínda así en moitos hospitais estanse realizando dúas ou máis probas seguidas para eliminar esta probabilidade de erro. Pero iso non quere dicir que o coronavirus teña capacidade infecciosa, pode que o noso organismos non o eliminou por completo, pero o virus non se replique infectando as células. Isto vai depender na fase da COVID-19 na que as probas se realizaron. Aínda así existen os test rápidos da detección do SARS-CoV-2, acaban de aprobarse os test rápidos na saliva, que resultan menos molesto realizalos e son máis baratos e instantáneos, polo que serían os máis adecuados para usar nos colexios. Nalgúns campus universitarios dos EUA están a realizarse ós profesores e ós estudantes dúas ou tres veces por semana. Aínda así teñen un marxe de erro do 80%, pero tamén é certo que se realizas destes test varias veces á semana, e se estás infectado, nalgún momento vai saír positivo. 


Proximamente, a segunda parte...